Παρατήρηση

Η παρατήρηση της διάβασης δεν απαιτεί κάποιο ακριβό ή περίπλοκο εξοπλισμό - στην πραγματικότητα θα μπορούσε κάποιος να τη δει και δια γυμνού οφθαλμού (με τα κατάλληλα φίλτρα). Βεβαίως η χρήση κάποιου οπτικού οργάνου, όπως ένα ζευγάρι κιάλια ή ένα μικρό τηλεσκόπιο θα προσφέρει στον παρατηρητή την ευχέρεια να δει πολλές περισσότερες λεπτομέρειες και να κάνει, εφόσον το επιθυμεί, και χρήσιμες μετρήσεις. 


Σε κάθε περίπτωση, το φως του Ήλιου θα πρέπει να ελαττωθεί τόσο (τουλάχιστον κατά 100.000 φορές) ώστε να αποφευχθεί οποιαδήποτε ζημιά για τα μάτια. Χωρίς κανένα ίχνος υπερβολής, χωρίς την κατάλληλη προστασία υπάρχει κίνδυνος μόνιμης βλάβης (τύφλωσης). 


(Φίλτρα που φαίνονται στην εικόνα: 1) Mylar (solar skreen), 2) Thousand Oaks, 3 και 4) Baader Planetarium)

ΠΡΟΣΟΧΗ:

Σε καμιά περίπτωση δεν πρέπει να παρατηρούμε τον ηλιακό δίσκο με το μάτι, με κιάλια ή τηλεσκόπια, χωρίς να παρεμβάλλονται στην πορεία των ακτίνων κατάλληλα προστατευτικά φίλτρα. Υπάρχει κίνδυνος μόνιμης και σοβαρής βλάβης των ματιών. Μην καταφεύγετε σε "πρακτικές" λύσεις όπως μαυρισμένα γυαλιά, εμφανισμένα φιλμ κλπ. Απευθυνθείτε σε ειδικά καταστήματα με αστρονομικά είδη, που πουλούν τα κατάλληλα φίλτρα για την παρατήρηση του Ήλιου. Αν δεν είστε σίγουροι ότι ένα φίλτρο είναι εγκεκριμένο και ασφαλές ή εάν έχετε την παραμικρή αμφιβολία

ΜΗΝ ΤΟ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΕΙΤΕ.


Ένα βίντεο από το Nightskyonline με οδηγίες για ασφαλή παρατήρηση

Παρατήρηση δια γυμνού οφθαλμού

Όπως προαναφέρθηκε, η φαινόμενη διάμετρος της Αφροδίτης κατά τη στιγμή της διάβασης είναι περίπου ίση με 1 πρώτο λεπτό της μοίρας (1/60 της μοίρας ή το 1/32 της φαινόμενης ηλιακής διαμέτρου), έτσι θεωρητικά μπορεί να παρατηρηθεί και δια γυμνού οφθαλμού δια μέσου προστατευτικών φίλτρων. 
Απευθυνθείτε στα εξειδικευμένα αστρονομικά καταστήματα, τα οποία πουλούν ειδικά σχεδιασμένα φίλτρα, φτιαγμένα από Mylar ή άλλο κατάλληλο υλικό, που απορροφούν τόσο τις ορατές όσο και τις υπεριώδεις και υπέρυθρες ηλιακές ακτίνες. Αυτά τα φίλτρα, πολλές φορές προσαρμοσμένα σε ειδικά πλαστικά γυαλιά (Eclipse glasses), είναι εγκεκριμένα από την Ευρωπαϊκή Ένωση και είναι τα μόνα κατάλληλα για την ασφαλή παρατήρηση του Ήλιου.

Παρατήρηση με κιάλια

Ένα συνηθισμένο ζευγάρι κιάλια, όπως 8 x 40 ή 7 x 50 ή 10 x 50, είναι κατάλληλα για την παρατήρηση της διάβασης (ο πρώτος αριθμός αναφέρεται στη μεγέθυνση που επιτυχαίνουν οι φακοί και ο δεύτερος στη διάμετρο των φακών σε χιλιοστά). Και πάλι θα πρέπει να καλύψουμε τους φακούς με τα κατάλληλα φίλτρα, αφού τα προσαρμόσουμε σε καπάκια που εφαρμόζουν στους φακούς (εάν χρησιμοποιείτε φίλτρα Mylar, βεβαιωθείτε ότι η επιφάνεια τους είναι τελείως επίπεδη, χωρίς ζαρωματιές και ότι τα καπάκια είναι ασφαλισμένα ώστε να μην ξεκολλήσουν από μια άθελη απότομη κίνηση).

ΠΡΟΣΟΧΗ!: Τοποθετούμε τα φίλτρα πάντα στους μπροστινούς (αντικειμενικούς) φακούς των κιαλιών και ποτέ στους προσοφθάλμιους (εκεί που βάζουμε τα μάτια μας). Στη δεύτερη περίπτωση, η θερμότητα που συγκεντρώνεται στο πίσω μέρος των οργάνων, μπορεί να κάψει τα φίλτρα και να εκτεθούν τα μάτια μας στην ακτινοβολία του Ήλιου. Απλά σκούρα φίλτρα, τοποθετημένα στους προσοφθάλμιους φακούς, είναι ανεπαρκή και επικίνδυνα για παρατήρηση.

Παρατήρηση με το ειδικό "ηλιακό τηλεσκόπιο" (Solarscope)

Το ειδικά σχεδιασμένο "Solarscope" είναι κατάλληλο για ομαδικές παρατηρήσεις χωρίς κίνδυνο για τα μάτια. Είναι φτιαγμένο από χαρτόνι, μπορεί να διπλωθεί και μεταφέρεται εύκολα. Το σύστημα των φακών του προβάλλει ένα είδωλο του ηλιακού δίσκου (διαμέτρου περίπου 10 εκατοστών) πάνω σε μια λευκή χάρτινη "οθόνη". Συνίσταται για ομαδικές παρατηρήσεις, ειδικά όταν υπάρχουν παιδιά, για παρουσιάσεις σε σχολεία, σε ομίλους κλπ.

Παρατήρηση με ένα μικρό τηλεσκόπιο και φίλτρο αντικειμενικού φακού

Ένα (αχρωματικό) διοπτρικό τηλεσκόπιο με διάμετρο 60 με 100 χιλιοστά και εστιακό λόγο περίπου 10 είναι κατάλληλο για την παρατήρηση (ο εστιακός λόγος είναι ο λόγος της εστιακής απόστασης του φακού προς τη διάμετρο του). Φυσικά και οποιοδήποτε άλλο μικρό ή μεγαλύτερο τηλεσκόπιο μπορεί να χρησιμοποιηθεί. Για την παρατήρηση τώρα, υπάρχουν οι εξής επιλογές:

α) η διάβαση μπορεί να καταγραφεί φωτογραφικά, με τη χρήση φιλμ, συσκευής CCD (ηλεκτρονικό τσιπάκι) ή απευθείας στον ανιχνευτή CMOS μιας ψηφιακής κάμερας (προσαρμοσμένης στον εστιαστή χωρίς το φακό της) ή ακόμα και με μια κάμερα Web (επίσης χωρίς το φακό της και με κατάλληλο φίλτρο υπερύθρων). Η διάμετρος του δίσκου του Ήλιου που θα καταγράφεται σε αυτή την περίπτωση θα είναι ίση με 9,3 χιλιοστά για κάθε μέτρο εστιακής απόστασης του συστήματος μας.

β) Επίσης μπορεί να γίνει οπτική παρατήρηση μέσω του προσοφθαλμίου συστήματος του τηλεσκοπίου, είτε απευθείας με το μάτι είτε με τη χρήση ψηφιακής φωτογραφικής μηχανής ή και βιντεοκάμερας, τώρα όμως μαζί με το φακό τους και προσαρμοσμένες με μηχανικά μέσα επί του προσοφθαλμίου του τηλεσκοπίου.

Σε κάθε περίπτωση, ο αντικειμενικός φακός του τηλεσκοπίου θα πρέπει να καλυφθεί εξ ολοκλήρου με το κατάλληλο ηλιακό φίλτρο (βλ. εικόνα), το οποίο μπλοκάρει και τις υπέρυθρες ακτίνες, ώστε να μην υπάρχει κίνδυνος για τα μάτια.

Παρατήρηση με ένα μικρό τηλεσκόπιο και προβολή της εικόνας

Αυτή η μέθοδος είναι ιδιαίτερα κατάλληλη, όταν πρόκειται να παρατηρήσουν πολλοί άνθρωποι ταυτόχρονα και είναι απολύτως ασφαλής. Βασικά σε αυτή την περίπτωση, ο προσοφθάλμιος φακός του τηλεσκοπίου χρησιμοποιείται όπως ο φακός προβολής ενός προτζέκτορα (βλ. εικόνα). Η εικόνα που παίρνουμε σε αυτή την περίπτωση είναι πολύ καλύτερη από ότι με το Solarscope. Αφού μετακινήσουμε κατάλληλα μπρος πίσω το προσοφθάλμιο για να προβάλλουμε το δίσκο του Ήλιου πάνω σε ένα λευκό χαρτόνι, εστιάζουμε το είδωλο και παρατηρούμε με τα μάτια μας. Ένα κατάλληλο κάλυμμα γύρω από το χαρτόνι (που "κόβει" το έντονο διάχυτο φως της μέρας) θα βοηθήσει να παρατηρήσουμε πιο εύκολα.

ΠΡΟΣΟΧΗ!: Επειδή σε αυτή την περίπτωση δεν χρησιμοποιούμε φίλτρο μπροστά από τον αντικειμενικό φακό, χρειάζεται προσοχή ώστε να μην θέσει κάποιος τα μάτια του στην πορεία της φωτεινής δέσμης. 
Επίσης καλό θα ήταν να κλείσουμε με καπάκι το φακό του ερευνητή, ή να τον καλύψουμε με ηλιακό φίλτρο ώστε να μην κοιτάξει κάποιος άθελα του μέσα από αυτό (για να εντοπίστε τον Ήλιο, χρησιμοποιήστε τη σκιά που ρίχνει το τηλεσκόπιο στο έδαφος).

Παρατήρηση με τη χρήση Webcam

Τελευταία η χρήση αυτών των σχετικά φθηνών καμερών για το Internet, οι οποίες τοποθετούνται στην κυρίως εστία του τηλεσκοπίου, έχει γίνει πολύ διαδεδομένη στους ερασιτέχνες αστρονόμους.
Τοποθετούμε ένα κατάλληλο ηλιακό φίλτρο μπροστά από τον αντικειμενικό φακό του τηλεσκοπίου μας και προσαρμόζουμε την Webcam χωρίς το φακό της με ένα κατάλληλο αντάπτορα, ώστε να εφαρμόζει στον εστιαστή του τηλεσκοπίου μας (προηγουμένως έχουμε βγάλει οποιοδήποτε προσοφθάλμιο φακό). Κατά συνέπεια, οι μόνες κατάλληλες Webcams για το σκοπό αυτό, είναι αυτές που έχουν αποσπώμενο φακό. Για την καταγραφή, θα πρέπει να συνδεθούν με έναν Η/Υ, μέσω κατάλληλου καλωδίου, στην κατάλληλη υποδοχή (USB port). 

Το πλεονέκτημα που μας δίνουν είναι ότι επειδή παίρνουν φωτογραφίες με πολύ μικρούς χρόνους έκθεσης (1/100 του δευτερολέπτου είναι μια τυπική ρύθμιση, με τη χρήση οπτικών φίλτρων και τηλεσκόπιο εστιακού λόγου 10), ουσιαστικά "παγώνουν" την ατμοσφαιρική διαταραχή. Ο υπολογιστής ελέγχει την κάμερα και καταγράφει τα δεδομένα.
Αργότερα, με τη χρήση ειδικών προγραμμάτων, μπορούμε να "στοιβάξουμε" πολλές εικόνες μαζί και να πάρουμε μια πολύ καλύτερη εικόνα, με έναν καλό λόγο σήματος προς θόρυβο (πολλά τέτοια προγράμματα διατίθενται δωρεάν μέσα από το Internet).

Η διάμετρος του ηλιακού δίσκου στην κυρίως εστία ενός διοπτρικού τηλεσκοπίου, είναι 9,3 χιλιοστά για κάθε μέτρο εστιακής απόστασης του συστήματος και το μέγεθος του τσιπ της κάμερας πολύ μικρό (περίπου 3 x 4 χιλιοστά). Έτσι, για μια εστιακή απόσταση 1 μέτρου, το οπτικό πεδίο θα είναι πολύ μικρό - περίπου 10 πρώτα λεπτά της μοίρας (το 1/3 του ηλιακού δίσκου). Αυτή η διάταξη επιτρέπει λοιπόν να παρατηρήσει κάποιος τη διάβαση με λεπτομέρειες.

Παρατήρηση με τη χρήση ψηφιακής φωτογραφικής μηχανής ή βιντεοκάμερας

Συνήθως χρησιμοποιούνται μαζί με το φακό τους και σε συνδυασμό με έναν προσοφθάλμιο του τηλεσκοπίου. Αυτή η μέθοδος προβολής ονομάζεται αφεστιακή (afocal) και δίνει μια μεγέθυνση του ηλιακού δίσκου ίση με το λόγο των εστιακών αποστάσεων των δύο φακών. Η μηχανή προσαρμόζεται πίσω από τον προσοφθάλμιο φακό με κατάλληλο μέσο και ως συνήθως προστατεύουμε το όργανο παρατήρησης με ένα ηλιακό φίλτρο που προσαρμόζεται στον αντικειμενικό μας φακό.